at Capitol. June 19.1996
with Sen. JohnMc Cain
with Congressman Bob Barr
with General John K Singlaub
CNBC .Fox .FoxAtl .. CFR. CBS .CNN .VTV.
.WhiteHouse .NationalArchives .FedReBank
.Fed Register .Congr Record .History .CBO
.US Gov .CongRecord .C-SPAN .CFR .RedState
.VideosLibrary .NationalPriProject .Verge .Fee
.JudicialWatch .FRUS .WorldTribune .Slate
.Conspiracy .GloPolicy .Energy .CDP .Archive
.AkdartvInvestors .DeepState .ScieceDirect
.NatReview .Hill .Dailly .StateNation .WND
-RealClearPolitics .Zegnet .LawNews .NYPost
.SourceIntel .Intelnews .QZ .NewAme
.GloSec .GloIntel .GloResearch .GloPolitics
.Infowar .TownHall .Commieblaster .EXAMINER
.MediaBFCheck .FactReport .PolitiFact .IDEAL
.MediaCheck .Fact .Snopes .MediaMatters
.Diplomat .NEWSLINK .Newsweek .Salon
.OpenSecret .Sunlight .Pol Critique .
.N.W.Order .Illuminatti News.GlobalElite
.NewMax .CNS .DailyStorm .F.Policy .Whale
.Observe .Ame Progress .Fai .City .BusInsider
.Guardian .Political Insider .Law .Media .Above
.SourWatch .Wikileaks .Federalist .Ramussen
.Online Books .BREIBART.INTERCEIPT.PRWatch
.AmFreePress .Politico .Atlantic .PBS .WSWS
.NPRadio .ForeignTrade .Brookings .WTimes
.FAS .Millenium .Investors .ZeroHedge .DailySign
.Propublica .Inter Investigate .Intelligent Media
.Russia News .Tass Defense .Russia Militaty
.Scien&Tech .ACLU .Veteran .Gateway. DeepState
.Open Culture .Syndicate .Capital .Commodity
.DeepStateJournal .Create .Research .XinHua
.Nghiên Cứu QT .NCBiển Đông .Triết Chính Trị
.TVQG1 .TVQG .TVPG .BKVN .TVHoa Sen
.Ca Dao .HVCông Dân .HVNG .DấuHiệuThờiĐại
.BảoTàngLS.NghiênCứuLS .Nhân Quyền.Sài G̣n Báo
.Thời Đại.Văn Hiến .Sách Hiếm.Hợp Lưu
.Sức Khỏe .Vatican .Catholic .TS KhoaHọc
.KH.TV .Đại Kỷ Nguyên .Tinh Hoa .Danh Ngôn
.Viễn Đông .Người Việt.Việt Báo.Quán Văn
.TCCS .Việt Thức .Việt List .Việt Mỹ .Xây Dựng
.Phi Dũng .Hoa Vô Ưu.ChúngTa .Eurasia.
CaliToday .NVR .Phê B́nh . TriThucVN
.Việt Luận .Nam Úc .Người Dân .Buddhism
.Tiền Phong .Xă Luận .VTV .HTV .Trí Thức
.Dân Trí .Tuổi Trẻ .Express .Tấm Gương
.Lao Động .Thanh Niên .Tiền Phong .MTG
.Echo .Sài G̣n .Luật Khoa .Văn Nghệ .SOTT
.ĐCS .Bắc Bộ Phủ .Ng.TDũng .Ba Sàm .CafeVN
.Văn Học .Điện Ảnh .VTC .Cục Lưu Trữ .SoHa
.ST/HTV .Thống Kê .Điều Ngự .VNM .B́nh Dân
.Đà Lạt * Vấn Đề * Kẻ Sĩ * Lịch Sử *.Trái Chiều
.Tác Phẩm * Khào Cứu * Dịch Thuật * Tự Điển *
KIM ÂU -CHÍNHNGHĨA -TINH HOA - STKIM ÂU
CHÍNHNGHĨA MEDIA-VIETNAMESE COMMANDOS
BIÊTKÍCH -STATENATION - LƯUTRỮ -VIDEO/TV
DICTIONAIRIES -TÁCGỈA-TÁCPHẨM - BÁOCHÍ . WORLD - KHẢO CỨU - DỊCHTHUẬT -TỰĐIỂN -THAM KHẢO - VĂNHỌC - MỤCLỤC-POPULATION - WBANK - BNG ARCHIVES - POPMEC- POPSCIENCE - CONSTITUTION
VẤN ĐỀ - LÀMSAO - USFACT- POP - FDA EXPRESS. LAWFARE .WATCHDOG- THỜI THẾ - EIR.
ĐẶC BIỆT
The Invisible Government Dan Moot
The Invisible Government David Wise
ADVERTISEMENT
Le Monde -France24. Liberation- Center for Strategic
https://www.intelligencesquaredus.org/
Space - NASA - Space News - Nasa Flight - Children Defense
Pokemon.Game Info. Bách Việt Lĩnh Nam.US History
with Ross Perot, Billionaire
with General Micheal Ryan
US DEBT CLOCK . WORLDOMETERS .TRÍ TUỆ MỸ . SCHOLARSCIRCLE. CENSUS - SCIENTIFIC- COVERTACTION
EPOCH - ĐKN - REALVOICE - JUSTNEWS - NEWSMAX - BREIBART - WARROOM - REDSTATE - PJMEDIA - EPV - REUTERS - AP - NTD - REPUBLIC - VIỆT NAM - BBC - VOA - RFI - RFA - HOUSE - TỬ VI - VTV - HTV - PLUTO - BLAZE - INTERNET - SONY - CHINA - SINHUA - FOXNATION - FOXNEWS - NBC - ESPN - SPORT - ABC- LEARNING - IMEDIA - NEWSLINK - WHITEHOUSE- CONGRESS - FED REGISTER - OAN - DIỄN ĐÀN - UPI - IRAN - DUTCH - FRANCE 24 - MOSCOW - INDIA - NEWSNOW NEEDTOKNOW - REDVOICE - NEWSPUNCH - CDC - WHO - BLOOMBERG - WORLDTRIBUNE - WND - MSNBC- REALCLEAR
POPULIST PRESS - PBS - SCIENCE - HUMAN EVENT - REPUBLIC BRIEF - AWAKENER - TABLET - AMAC - LAW - WSWS - PROPUBICA -INVESTO -CONVERSATION - BALANCE - QUORA - FIREPOWER - GLOBAL- NDTV- ALJAZEE- TASS- DAWN
NHẬN ĐỊNH - QUAN ĐIỂM
“Chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi”
Trần Xuân An
Phần I
Vấn đề “Thông báo cho thiên hạ cần vương” (Cáo dụ Cần vương),
“Lệnh dụ Thiên hạ cần vương” và cụm từ “Tờ chiếu Cần vương của vua
Hàm Nghi” thật ra đă rạch ṛi, rốt ráo và đạt được sự nhất trí cao,
nhưng để tránh trước những vướng mắc c̣n lại, có thể “tái phát” như
trên báo chí trong hơn một tháng gần đây, tưởng cũng cần bàn thêm
cho thật rơ ràng, kĩ lưỡng một lần cuối.
Trước hết, để giải toả vướng mắc về vấn đề trên, xin liệt kê
những văn bản có nội dung Cần vương mà Hàm Nghi – Tôn Thất Thuyết đă
phát đi như sau:
1. “Thông báo cho thiên hạ cần vương” (Cáo dụ Cần vương): “Đại
Nam thực lục chính biên” (ĐNTL.CB.), kỉ Kiến Phúc – Hàm Nghi, ghi
chép: “Giờ ngọ [:11 – 13 giờ trưa, ngày 23-5 Ất dậu, tức 05-7-1885,
xa giá], mới đến xă Văn Xá, nghỉ một chút, [Tôn Thất] Thuyết tức th́
kèm vâng mệnh vua, đêm qua t́nh h́nh vua phải ra đi thông báo cho
thiên hạ cần vương, lần lượt tư cho Nam – Bắc tuân làm” (1). Căn cứ
vào nội dung tóm lược ấy, chúng ta có thể định danh thể văn được sử
dụng là cáo hay chiếu (thông báo rộng khắp), và cũng có thể tạm gọi
“Cáo dụ Thiên hạ Cần vương”, “Bá cáo Thiên hạ Cần vương” hoặc “Chiếu
Cần vương”. Nhưng có lẽ dùng từ chiếu là không thích đáng, v́ đây
chỉ là một thông báo sơ khởi, kịp thời, chứ chưa là văn bản chính
thức.
2. “Lệnh dụ Thiên hạ cần vương” (Dụ Cần vương): ĐNTL.CB.,
sđd., cũng ghi nhận: “Tôn Thất Thuyết c̣n giữ giá vua c̣n đóng ở
[Sơn] pḥng Quảng Trị, đă kèm vua ra Lệnh dụ Thiên hạ cần vương, lại
sẽ dụ bảo Nguyễn Văn Tường và yên ủi những người họ mạc ở trong
kinh, [mỗi thứ] đều một đạo [đạo: bản văn], do đường dịch lộ chuyển
về kinh [đô]. (Khi ấy tự [Sơn] pḥng đến kinh [đô] ống trạm c̣n
chuyển đệ được). Đó là việc từ mồng 7 tháng này [tháng 6 Ất dậu] trở
về trước” (2). Đây là Dụ Cần vương chính thức (và duy nhất, với nội
dung cần vương), ngày tháng viết dụ và ban dụ được ghi trên văn bản
mà giới nghiên cứu từ lâu sưu tầm được là 02-6 Ất dậu (13-7-1885).
Ngoài ra, c̣n thấy ở vài đoạn ĐNTL.CB. khác, có nhắc đến “Lệnh
dụ Thiên hạ cần vương”
với tên gọi rút gọn là “Dụ Cần vương”:
2a. “Tháng trước thân hào tỉnh ấy [B́nh Định] cũng nghe ở hành
tại [:nơi vua đóng] có Dụ Cần vương, mưu dấy quân, bèn họp đem những
lính kinh [đô] tan về và lính dơng ở dân, đốt phá nhà đạo [:giáo
đường Thiên Chúa giáo], d́m chết giáo dân, rồi đem binh dân ước hơn
vạn người, quanh tới tỉnh thành, yêu cầu cấp cho khí giới...” (3).
2b. “... nghe có Dụ Cần vương ở hành tại, phần nhiều [quan dân
nước ta] bảo quan Pháp bội với lời minh [ước], ḥng toan gây việc
như ở Quảng Ngăi, B́nh Định ấy. Bọn côn đồ nhân đó gá mượn theo bóng
thừa cơ cướp của giết người, lương – giáo phục thù, nhờ đó càng thêm
ngông ngược...” (4).
3. “Sắc [dụ] cho tỉnh Hà Tĩnh” (về việc vận tải, rước vua):
Chép lại theo ĐNTL.CB., sđd.: “ Xe vua đến Hàm Thao ([Tôn Thất]
Thuyết gần kèm xe vua đến sách [:buôn làng] Bờ Cạn, vào ngày 20
tháng này [:tháng 7 Ất dậu / 1885] th́ nghỉ chân ở xứ này, gần phía
bắc sông Khung Giang [:Mê Kông], [từ nơi đó] đến Sơn pḥng Hà Tĩnh
chừng 7 ngày), sắc cho tỉnh Hà Tĩnh vận lương, mở đường, rước xe vua
đến sơn pḥng tỉnh ấy” (5). Cũng có thể xem đây là một văn bản có
nội dung cần vương (“hết ḷng, hết sức với việc của nhà vua” (6)),
nhưng bản sắc dụ này không có tính chất quan trọng như bản Dụ Cần
vương ở Tân Sở, Quảng Trị, mà chỉ là một thông lệnh với vụ việc vận
tải, đón rước b́nh thường thời kháng chiến như đoạn trích trên đă
ghi.
4. “Tờ chiếu Cần vương của vua Hàm Nghi” : Cụm từ này thấy
xuất hiện trong ĐNTL.CB., kỉ Đồng Khánh:
“Lê Ninh ở Hà Tĩnh (người La Sơn, là con bố chính Lê Kiện) họp
quân bức giữ tỉnh thành, bố chính sứ là Lê Đại bị hại [(đây là câu
đề của tiểu mục)]:
[(Phần thuyết của đề mục:)] Bấy giờ thân hào hạt ấy nhận được
tờ Chiếu Cần vương của vua Hàm Nghi, nhiều nơi tụ họp dân chúng để
[hưởng] ứng mệnh [lệnh]. Tỉnh thần [Lê Đại, Trịnh Văn Bưu] lúc đầu
cũng nghe theo, về sau việc làm trái hẳn với nhau [:với thân hào]
(mật sức [:bí mật điều động] các nhà đạo [Thiên Chúa] ngầm dồn giáo
dân lại, ở tỉnh nếu có triệu đi th́ tới ngay để [dự] pḥng [cho
việc] sai phái; lại uỷ cho quan án [sát] cùng phái viên ở kinh [đô]
đi đến thượng du đón chặn xe xuất đế) nên bị mọi người ghét. [Lê]
Ninh bèn tự đem quân bản đạo (7), thẳng bức tỉnh thành; quân đóng ở
trong thành, thấy quân ngoài đến, mở cửa dẫn vào; [Lê] Ninh vào
thẳng trong thành, bắt [Lê] Đại giam chặt, thu lấy tiền lương, súng
ống, khí giới, rồi đem Đại thắt cổ giết chết...
Án sát Trịnh Văn Bưu, tháng trước đến thượng du đón xe xuất đế
[Hàm Nghi] không được; đến nay trở về cũng bị quân đạo [:đội quân]
khác bắt được, rồi nhân bệnh chết. Tỉnh thành đă không giữ được;
phủ, huyện đều bỏ thành trốn tránh, toàn hạt đâu cũng khởi binh, ứng
tiếp cùng nhau. Dân bên [Thiên Chúa] giáo sợ chúng ức bách, nên chỗ
này chỗ khác nổi lên trước, cùng binh dân như là thù hằn; tai ách
binh lửa, so với các hạt là hơn cả” (8).
“Tờ chiếu Cần vương của vua Hàm Nghi”
này là cụm từ duy nhất trong “Đại Nam thực lục” (các kỉ liên
quan) có 3 chữ “CHIẾU CẦN VƯƠNG”, lại được xác định bằng một định
ngữ “của vua Hàm Nghi”. Xin xác định trước, đây không phải là một
văn bản khác, mà chính là một trong 2 văn bản ghi trên, hoặc “Thông
báo cho thiên hạ cần vương” (Cáo dụ Cần vương) hoặc “Lệnh dụ Thiên
hạ cần vương” mà thôi. Người viết bài này (Trần Xuân An) xin phân
tích cặn kẽ ở phần sau.
5. Lời kêu gọi sĩ dân Bắc Kỳ hưởng ứng Dụ Cần vương: Trước
hết, đề nghị lưu ư về cụm từ “mượn tiếng danh nghĩa, cổ động, mê
hoặc sĩ dân”: Vẫn chép lại ĐNTL.CB.: “[Đồng Khánh] lại cho là giặc
[Tôn Thất / Lê] Thuyết hiện nay về đến Sơn pḥng Hà Tĩnh, mượn tiếng
danh nghĩa, cổ động, mê hoặc sĩ dân, mới biết rơ giặc [Tôn Thất /
Lê] Thuyết là người như thế nào. [Đồng Khánh] tiếp tục dụ sĩ dân Bắc
Kỳ rằng: [... TXA. lược bớt ...] ...” (9). Từ “mê hoặc” ở câu tóm
lược của Quốc sử quán về văn bản mà Tôn Thất Thuyết đă kèm vua Hàm
Nghi để ban bố tại Hà Tĩnh (tháng 9 Ất dậu 1885) đă được chính bản
dụ của Đồng Khánh làm rơ: “... Ngày tháng 5 [23-5 Ất dậu], đô thống
đại thần Đại Pháp [De Courcy] mời đến bàn bạc, [Tôn Thất Thuyết] tự
đem ḷng nghi sợ, mưu cho thân ḿnh, nguy đến tôn xă, bắt hiếp vua
phải đi, mà hiệu lệnh đều do tay hắn. Nay lại nói là khôi phục, để
mê hoặc sĩ dân, tuy người có kiến thức cố nhiên không bị hắn mê hoặc
được, nhưng chỉ sợ bên ngoài nghe thấy chưa được giống nhau, th́
hoặc nói thác là cần vương, hoặc xướng là khởi nghĩa, trong Nam
ngoài Bắc ồn ào lên, hại đến dân các địa phương...” (9). Đoạn trích
này cũng có thể tiêu biểu cho nội dung của cả bản dụ, chung quy chỉ
gồm 2 ư lớn: một là vạch trần bản chất, âm mưu cướp ngôi của Tôn
Thất Thuyết; hai là kêu gọi sĩ dân Bắc Kỳ đừng ủng hộ Tôn Thất
Thuyết. Tất nhiên khỏi phải nói đến bản chất hèn hạ, trái t́nh
nghịch lí của tên vua bù nh́n Đồng Khánh (mà thực chất là do Nguyễn
Hữu Độ và các tên tay sai khác viết), thể hiện ở bản dụ này. Tuy
nhiên, xét về mặt văn bản, th́ đây chính là văn bản phản hồi, luận
chiến với văn bản của Tôn Thất Thuyết – Hàm Nghi ban bố tại Hà Tĩnh.
Có một điều cần ghi nhận là bản dụ của Đồng Khánh không có chi tiết
luận chiến, phản hồi nào đề cập đến Nguyễn Văn Tường như nhiều người
cứ ngỡ. Với các chi tiết phản hồi, luận chiến trên cộng với câu tóm
lược của Quốc sử quán về nội dung văn bản, người nghiên cứu có thể
xác định tuyệt đối về nội dung Tôn Thất Thuyết – Hàm Nghi đă ban bố
qua văn bản này. Nói gọn lại, nội dung văn bản này chính là lời kêu
gọi sĩ dân Bắc Kỳ hưởng ứng Dụ Cần vương, vốn đă ban bố tại Tân Sở,
Quảng Trị, của Tôn Thất Thuyết – Hàm Nghi, và chỉ như thế mà thôi.
Văn bản này cùng được ban hành vào một thời điểm, tại một địa điểm
cũng như “Chiếu chỉ triệu thân hào hạt Hà Tĩnh, chia đặt quan lại
[...], đóng chặn chỗ xung yếu [...], làm kế đóng trường ḱ” dưới
đây.
6. “Chiếu chỉ triệu thân hào hạt Hà Tĩnh, chia đặt quan lại
[...], đóng chặn chỗ xung yếu [...], làm kế đóng trường ḱ” (10):
Đây mới đích thực là văn bản được gọi chính xác là “chiếu” (“chiếu
chỉ”, trong chiếu có chỉ dụ; hoặc vừa ban chiếu bao quát vừa ban các
chỉ dụ cụ thể). Bản chiếu này có nội dung mang tính chất long trọng
như chiếu dời đô, ở đây là vừa dời đô vừa thành lập một triều đ́nh
mới – triều đ́nh kháng chiến – tại một địa điểm mới, đúng như tên
gọi thể văn. Chiếu: văn bản có nội dung long trọng, quan trọng, tầm
bao quát rộng lớn, do vua ban bố cho thần dân, quan lại trong toàn
vương quốc được rơ việc trọng đại nhà vua sẽ hay đang làm, chứ không
phải là một sắc lệnh, lệnh dụ có tính chất vừa bắt buộc vừa khích lệ
thần dân, quan lại thực hiện với trong sự tuân thủ, chấp hành, có
thưởng phạt nghiêm minh. Xin chép nguyên văn bản tóm lược của Quốc
sử quán: “Tháng trước [tức tháng 9 Ất dậu 1885], [Tôn Thất] Thuyết
đem Hàm Nghi đế đến Nha Sơn pḥng, dùng chiếu chỉ triệu thân hào hạt
Hà Tĩnh, chia đặt quan lại (cho: viên ngoại Phan Quang Cư làm bố
chính sứ Hà Tĩnh; nguyên tri phủ Phan Khắc Hoà làm án sát; nguyên án
sát Lạng Sơn Hoàng Xuân Phong làm sơn pḥng sứ; Phan Đ́nh Phùng làm
tán lí; Phan Trọng Mưu làm tham biện sơn pḥng; c̣n các người khác,
đều lượng trao cho quan chức, sai chia đi triệu mộ quân, nhưng đóng
lản tản, tiếp ứng cùng nhau), đóng chặn chỗ xung yếu (đường thuỷ, ở
phận xă Trúc Lâm, vào quăng ngă ba sông đi đến sơn pḥng; đường bộ,
xứ Trung Bát núi Hiệu Sơn, tiếp giáp phận núi về huyện Thạch Hà,
Hương Khê, đều phái quân cùng quân mới ứng mộ chia giữ các nơi ấy),
làm kế đóng trường ḱ” (10). Văn bản này, ngay trong mục tháng 9 Ất
dậu của biên niên sử ĐNTL.CB., kỉ Đồng Khánh, đă bị Đồng Khánh dùng
một bản dụ để luận chiến, đập lại.
Ở phần này của bài viết, tôi đă thống kê thành 6 tiểu mục,
nhưng thực sự chỉ có 5 văn bản do Tôn Thất Thuyết – Hàm Nghi ban bố
liên quan đến việc cần vương mà thôi. Như đă viết, tiểu mục 4
thực chất chỉ là một cụm từ khác (“Tờ Chiếu Cần vương của vua
Hàm Nghi”) để gọi một trong hai văn bản ở 2 tiểu mục 1 và 2, hoặc
“Thông báo cho thiên hạ cần vương” (Cáo dụ Cần vương) hoặc “Lệnh dụ
Thiên hạ cần vương” (Dụ Cần vương).
Để rơ ràng hơn, xin liệt kê các nhan đề như sau:
1. Văn bản thứ nhất (tiểu mục 1.): “Thông báo cho thiên hạ cần
vương” (Cáo dụ Cần vương), 23-5 Ất dậu (05-7-1885), tại Văn Xá, Thừa
Thiên.
2. Văn bản thứ hai (tiểu mục 2.): “Lệnh dụ Thiên hạ cần vương”
(Dụ Cần vương), 02-6 Ất dậu (13-7-1885), tại Tân Sở, Cam Lộ, Quảng
Trị.
3. Văn bản thứ ba (tiểu mục 3.): “Sắc [dụ] cho tỉnh Hà Tĩnh”
(về việc vận lương, mở đường, rước vua), 20-7 Ất dậu (29-8-1885),
tại Hàm Thao, Quảng B́nh.
4. Văn bản thứ tư (tiểu mục 5.): Lời kêu gọi sĩ dân Bắc Kỳ
hưởng ứng Dụ Cần vương (có thể là Dụ hoặc Hịch sĩ dân Bắc Kỳ), không
xác định được ngày, vào tháng 9 Ất dậu (08-10 – 06-11-1885), tại Sơn
pḥng Hà Tĩnh.
5. Văn bản thứ năm (tiểu mục 6.): “Chiếu chỉ triệu thân hào
hạt Hà Tĩnh, chia đặt quan lại, đóng chặn chỗ xung yếu, làm kế đóng
trường ḱ””, không xác định được ngày, vào tháng 9 Ất dậu (08-10 –
06-11-1885), tại Sơn pḥng Hà Tĩnh.
Trong 5 văn bản trên, cho đến nay, chúng ta chỉ có duy nhất
một văn bản t́m được ở bộ “Trung – Pháp - Việt chiến tranh tư liệu”,
theo học giả Hoàng Xuân Hăn, hiện c̣n lưu trữ tại Bộ Ngoại giao Đài
Loan; các nhà nghiên cứu trong Nam ngoài Bắc đều đă biết và đă dịch
ra tiếng Việt (bản dịch của Lê Thước, Chu Thiên Hoàng Minh Giám...).
Tuy nhiên, qua “Đại Nam thực lục, chính biên”, với những câu tóm
lược (theo nguyên tắc và luật pháp bấy giờ, Quốc sử quán không thể
xuyên tạc) chúng ta cũng biết được chính xác nội dung của 4 văn bản
c̣n lại.
Vấn đề c̣n lại và cũng là vấn đề chính của bài viết: Tại sao
có cụm từ “Tờ chiếu Cần vương của vua Hàm Nghi” trong Đại Nam thực
lục, chính biên, kỉ Đồng Khánh?
Phần II
Trích đoạn từ “Đại Nam thực lục, chính biên”, kỉ Đồng Khánh,
ghi chép về việc khởi binh cần vương của Lê Ninh (1857-1887) và cuộc
tấn công của quân binh do ông chỉ huy, chiếm dinh thành tỉnh Hà
Tĩnh, về mặt h́nh thức, có thể nói là một tiểu mục trọn vẹn tiêu
biểu cho cách viết sử biên niên của Quốc sử quán triều Nguyễn. Qua
đó, chúng ta biết chắc chắn, chính xác là sự kiện ấy diễn ra vào
tháng 8 Ất dậu (09-9 – 07-10-1885), v́ đơn giản là nó được chép lại,
đặt vào mục tháng 8 Ất dậu (11) thuộc đệ lục kỉ của bộ sử:
“Lê Ninh ở Hà Tĩnh (người La Sơn, là con bố chính Lê Kiện) họp
quân bức giữ tỉnh thành, bố chính sứ là Lê Đại bị hại:
Bấy giờ thân hào hạt ấy nhận được tờ Chiếu Cần vương của vua
Hàm Nghi, nhiều nơi tụ họp dân chúng để ứng mệnh. Tỉnh thần lúc đầu
cũng nghe theo, về sau việc làm trái hẳn với nhau (mật sức các nhà
đạo ngầm dồn giáo dân lại, ở tỉnh nếu có triệu đi th́ tới ngay để
pḥng sai phái; lại uỷ cho quan án cùng phái viên ở kinh đi đến
thượng du đón chặn xe xuất đế) nên bị mọi người ghét. Ninh bèn tự
đem quân bản đạo, thẳng bức tỉnh thành; quân đóng ở trong thành,
thấy quân ngoài đến, mở cửa dẫn vào; Ninh vào thẳng trong thành, bắt
Đại giam chặt, thu lấy tiền lương, súng ống, khí giới, rồi đem Đại
thắt cổ giết chết...
Án sát Trịnh Văn Bưu, tháng trước đến thượng du đón xe xuất đế
không được; đến nay trở về cũng bị quân đạo khác bắt được, rồi nhân
bệnh chết. Tỉnh thành đă không giữ được; phủ, huyện đều bỏ thành
trốn tránh, toàn hạt đâu cũng khởi binh, ứng tiếp cùng nhau. Dân bên
giáo sợ chúng ức bách, nên chỗ này chỗ khác nổi lên trước, cùng binh
dân như là thù hằn; tai ách binh lửa, so với các hạt là hơn cả” (8).
Tuy nhiên, “tờ Chiếu Cần vương của vua Hàm Nghi” được vua Hàm
Nghi (và Tôn Thất Thuyết) ban bố vào lúc nào, tại đâu, có nội dung
ǵ, và thân hào cũng như quan chức ở hạt Hà Tĩnh nhận được lúc nào?
Người viết cố ư nhấn mạnh, làm đậm nét các từ và các cụm từ để
phân tích xoáy sâu vào đó.
“Bấy giờ” là một từ được dùng làm trạng ngữ, chỉ một thời đại
hay một thời điểm, thậm chí là một khoảnh khắc thuộc th́ quá khứ.
Chỉ có thể hiểu cụ thể hơn nhờ những câu kế tiếp.
Chúng ta biết rằng, để làm rơ nội dung đă được diễn đạt là “về
sau việc làm trái hẳn với nhau”, “nên bị mọi người ghét”, Quốc sử
quán đă liệt kê 2 việc, đồng thời để trong hai ngoặc đơn: “(mật sức
các nhà đạo ngầm dồn giáo dân lại, ở tỉnh nếu có triệu đi th́ tới
ngay để pḥng sai phái; lại uỷ cho quan án cùng phái viên ở kinh đi
đến thượng du đón chặn xe xuất đế)”. Chính mệnh đề diễn đạt sự việc
“lại uỷ cho quan án cùng phái viên ở kinh đi đến thượng du đón chặn
xe xuất đế” này, ở đoạn kế tiếp, được xác định thời điểm diễn ra sự
việc ấy. Đó là “tháng trước”: “Án sát Trịnh Văn Bưu, tháng trước đến
thượng du đón xe xuất đế không được”. Do đó, không nghi ngờ ǵ nữa,
2 việc “về sau” ấy, đă bắt đầu diễn ra trong tháng 7 Ất dậu (10-8 –
08-9-1885). Và cũng từ đó, chúng ta suy ra một cách rất toán học,
“lúc đầu” phải là thời điểm trước tháng 7 Ất dậu. Và “lúc đầu” ấy
chính là thời điểm thân hào hạt Hà Tĩnh và tỉnh thần (các kẻ bầy tôi
– quan chức – cấp tỉnh) nhận được “tờ Chiếu Cần vương của vua Hàm
Nghi”. Như vậy, đáp số cần t́m là, “tờ Chiếu Cần vương của vua Hàm
Nghi” phải được viết và ban bố vào thời điểm trước tháng 7 Ất dậu
1885 hoặc vào thượng tuần tháng 7 Ất dậu 1885.
Như đă xác định ở phần I của bài viết này, “tờ Chiếu Cần vương
của vua Hàm Nghi” không thể là “Chiếu Cần vương – Gosselin –
19-9-1885”; nó chỉ có thể là một trong 2 văn bản:
1. Văn bản thứ nhất (tiểu mục 1.): “Thông báo cho thiên hạ cần
vương” (Cáo dụ Cần vương), 23-5 Ất dậu (05-7-1885), tại Văn Xá, Thừa
Thiên.
2. Văn bản thứ hai (tiểu mục 2.): “Lệnh dụ Thiên hạ cần vương”
(Dụ Cần vương), 02-6 Ất dậu (13-7-1885), tại Tân Sở, Cam Lộ, Quảng
Trị.
Nhưng “Lệnh dụ Thiên hạ cần vương” (Dụ Cần vương) cũng đă được
cố định từ ngữ cũng như thời điểm viết và ban bố. Vậy, chỉ c̣n là
văn bản thứ nhất. Ngẫm nghĩ cho tận lẽ, “thông báo cho thiên hạ”
chính là “chiếu” (
詔
) (12), nếu không dùng hai chữ “cáo dụ” (
誥
諭 ) hoặc
“cáo” (
誥
) để thay thế.
Một lẽ khác, đây chỉ là một cụm từ xuất hiện trong tiểu mục
khởi binh và chiếm thành Hà Tĩnh của Lê Ninh; ngoài ra, không như
quy cách của 5 văn bản mà tôi đă thống kê được, là nó không có các
câu chữ tóm lược nội dung văn bản, thời điểm, địa điểm ban bố văn
bản. Đây cũng là một lẽ, hay một luận cứ, rất quan trọng, nhằm làm
sáng tỏ kết luận vừa viết.
Để góp phần vào việc khảo chứng, xin trích một đoạn trong tập
tài liệu “Hà Tĩnh Ất dậu kí” của ḍng họ Lê ở Trung Lễ, Đức Thọ, Hà
Tĩnh, do cụ Trác Viên cung cấp cho GS.TS. Nguyễn Phan Quang, mặc dù
chỉ đọc lướt qua cũng đă thấy trong tập kí sự này việc ghi sai tên
người, ngày tháng, cũng như các chi tiết quanh sự kiện là khá nhiều:
“Ông Tôn Thất Thuyết thấy 4 đạo quân của ông Tán Ninh [Lê
Ninh] rất chỉnh tề, tướng tá hùng dũng, bèn tâu vua sắc cho ông Lê
Ninh đem quân về lấy thành Hà Tĩnh và bắt bố chánh Lê Đại đem lên
nạp tại Sơn pḥng. Lúc này, quan bố chánh thủ hiến Hà Tĩnh là ông Lê
Đại, án sát là ông Dương Thanh [???], thương biện là ông Lê Kính
Hạp... (13).
Lúc đó, Tôn Thất Thuyết đang ở Quảng B́nh, chưa ra đến Hà
Tĩnh.
Ông Lê Đại tiếp được tờ mật tri của Bộ [Lễ – TXA. chua thêm]
nói về việc cải Hàm Nghi nguyên niên làm Đồng Khánh nguyên niên, bắt
đầu từ tháng 6 Ất dậu [1885] [???] và sức cho tỉnh hẹn khi nào giá
vua Hàm Nghi ra Hà Tĩnh th́ đem quân ra hiếp giá đem về” (13).
’Hà Tĩnh Ất dậu kí” c̣n cho biết, lá cờ của đạo quân Lê Ninh
có 4 chữ “Cần vương phụng chỉ” (12).
“... Khi đội quân ấy vào trong thành rồi mà quan bố vẫn tưởng
là quân ḿnh, cho nên họ đến sát bên cạnh mà ngài không biết, chỉ
nghe một tiếng hô như sét, rồi ngài bị trói, tiếp theo là tiếng hô
“Hàm Nghi vạn tuế” và “Phụng chỉ Cần vương” dậy một phương trời...
[... TXA. lược bớt ...] ... bèn cho ông được uống thuốc độc tự tử”
(13).
Dẫu sao, qua tư liệu tham khảo (và chỉ tham khảo) ghi trên,
đặc biệt là qua các cụm từ “bắt đầu từ tháng 6 Ất dậu [1885]”, “Cần
vương phụng chỉ”, “Phụng chỉ Cần vương”, chúng ta có thể thấy 2
điều:
Một là, “bắt đầu từ tháng 6 Ất dậu [1885]”, “và sức cho tỉnh
hẹn khi nào giá vua Hàm Nghi ra Hà Tĩnh th́ đem quân ra hiếp giá đem
về”, Lê Đại đă theo lệnh De Champeaux, nên từ đó, phối kiểm với
trích đoạn trên từ ĐNTL.CB., sđd., chúng ta thấy “tờ Chiếu Cần vương
của vua Hàm Nghi” mà thân hào và quan tỉnh Hà Tĩnh nhận được chắc
chắn phải là “Thông báo cho thiên hạ cần vương” (Cáo dụ Cần vương),
23-5 Ất dậu (05-7-1885), tại Văn Xá, Thừa Thiên (14).
Hai là, cờ của đạo quân Lê Ninh chỉ huy “phụng chỉ Cần vương”
chứ không phải “phụng chiếu Cần vương”, mặc dù “chỉ” (
旨
) và “chiếu” (
詔 ) có vài nét nghĩa khác nhau. Có lẽ các từ “chiếu”, “chỉ”,
“dụ”, “cáo” thường không được phân biệt cho thật rạch ṛi, v́ nội
hàm của chúng có nhiều nét nghĩa giao thoa với nhau.
Tuy vậy, như đă viết ở đoạn trên của phần II này, luận cứ quan
trọng nhất chính là xác định đúng thời điểm cuộc khởi binh do Lê
Ninh chỉ huy, đánh chiếm thành Hà Tĩnh. ĐNTL.CB. đă ghi chép, đó là
vào tháng 8 Ất dậu (09-9 – 08-10-1885), chứ không phải như trong “Hà
Tĩnh Ất dậu kí”. Qua công tŕnh liệt kê sự kiện lịch sử cận đại (mặc
dù có những sai lệch), nhà nghiên cứu Dương Kinh Quốc đă thể hiện sự
quan tâm đặc biệt trong việc đối chiếu âm lịch với dương lịch; chính
ông cũng xác định thời điểm Lê Ninh tiến hành cuộc tấn công tiêu
diệt Lê Đại tại thành Hà Tĩnh ấy là “khoảng tháng 9-1885”, tức là
tháng 8 Ất dậu (15), và thời điểm Lê Ninh nhận “tờ Chiếu Cần vương
của vua Hàm Nghi” (ĐNTL.CB. goi là “lúc đầu...”) là tháng 7-1885
(xin lưu ư, cuộc kinh đô quật khởi, bị thất thủ, 05-7-1885, nhằm
ngày 23-5 Ất dậu):
“Tháng 7-1885
Hưởng ứng Chiếu Cần vương của Hàm Nghi, Lê Ninh dấy quân khởi
nghĩa chống Pháp ở Hà Tĩnh. Khoảng tháng 9-1885, nghĩa quân Lê Ninh
đánh chiếm tỉnh thành Hà Tĩnh, giết bố chính Lê Đại.
Lê Ninh (tức Ấm Ninh, hay Bang Ninh), người La Sơn, Hà Tĩnh,
con bố chính Lê Kiện. Lê Ninh lập căn cứu chống Phap tại làng Trung
Lễ, xă Cổ Ngu. – Sau khi nghĩa quân đánh chiếm tỉnh thành Hà Tĩnh,
giặc Pháp liền đem quân đến khu căn cứ nghĩa quân để đàn áp trả
thù... – ...” (15).
Như thế, Dương Kinh Quốc đă góp phần xác định thời điểm trong
ĐNTL.CB. chúng ta đang khảo chứng là không sai. Do đó, chúng ta có
thể khẳng quyết như đă khẳng quyết: Đáp số cần t́m là, “tờ Chiếu Cần
vương của vua Hàm Nghi” phải được viết và ban bố vào thời điểm trước
tháng 7 Ất dậu 1885 (10-8 – 09-9-1885) hoặc vào thượng tuần tháng 7
Ất dậu 1885 (sớm nhất là từ ngày 23-5 Ât dậu; và thậm chí, muộn nhất
cũng vào khoảng thượng tuần tháng 7 Ất dậu).
Đối chiếu với “Chiếu Cần vương” do Gosselin “công bố”, ta thấy
ngày tháng được ghi trong đó là 11-8 Ất dậu (19-9-1885); do đó, “tờ
Chiếu Cần vương của vua Hàm Nghi” không thể là “Chiếu Cần vương –
Gosselin”.
Qua đây, cũng xin lưu ư thêm: Cuộc khởi nghĩa của Lê Ninh
thuộc vào loại sớm nhất (chỉ sau cuộc khởi binh của Nguyễn Xuân Ôn)
và mạnh mẽ nhất, trước cả cuộc khởi nghĩa của Lê Trung Đ́nh ở Quảng
Ngăi. Tuy vậy, phụ chính Nguyễn Văn Tường chỉ xem mỗi một, duy nhất
cuộc khởi nghĩa của Lê Trung Đ́nh là thuộc vào loại “nổi loạn” (v́
Lê Trung Đ́nh toan tôn phù Tuy Lư vương Miên Trinh) (16). Điều đó có
nghĩa là ông hoàn toàn đồng t́nh với Nguyễn Xuân Ôn và nhất là với
Lê Ninh, mặc dù có lẽ ông đă bị giặc Pháp lưu đày (06-9-1885) trước
khi Lê Ninh tấn công vào thành Hà Tĩnh (khoảng tháng 9-1885).
Tóm lại, cho dẫu gạt đi “Hà Tĩnh Ất dậu kí” ra khỏi bài viết
này, v́ bản thân tập kí tư liệu ấy không chính xác lắm, chúng ta
cũng có thể kết luận như đă kết luận:
“Tờ Chiếu Cần vương của vua Hàm Nghi” không thể là “Chiếu Cần
vương – Gosselin – 19-9-1885”; nó chỉ có thể là “Thông báo cho thiên
hạ cần vương” (Cáo dụ Cần vương), 23-5 Ất dậu (05-7-1885), tại Văn
Xá, Thừa Thiên. “Chiếu Cần vương – Gosselin – 19-9-1885” vẫn chỉ là
một văn bản giả mạo, và “Chiếu Cần vương – D’Argenlieu – 03-7-1889”
lại càng giả mạo hơn.
Kết
Một lần cuối, xin khẳng định, “Chiếu Cần vương – Gosselin –
19-9-1885” và “Chiếu Cần vương – D’Argenlieu – 03-7-1889” chỉ là 2
văn bản giả mạo, nhằm li gián Nguyễn Văn Tường với phong trào Cần
vương, triệt hạ uy tín của ông sau khi đă lưu đày ông, và v́ những
mục đích xấu xa khác.
Có lần tôi đă viết rơ: Trên cơ sở nhận thức rằng, những lănh
tụ, thủ lĩnh phong trào Cần vương không thể dám vi phạm luật pháp ở
mức độ nghiêm trọng như giả mạo sắc dụ, chiếu chỉ của vua, tôi nghĩ
đến khả năng chính bọn mật thám Pháp, các linh mục đội lốt tôn giáo
khác như giám mục Puginier (tôi không vơ đũa cả nắm!), chúng đă bịa
tạo ra các bản chiếu Cần vương giả mạo này để li gián “kẻ ở, người
đi” (hoạt động hợp pháp, bán hợp pháp và lên rừng kháng chiến), và
càng về sau là để nhử các người yêu nước, ủng hộ phong trào Cần
vương, phong trào kháng Pháp, để rồi một khi chúng đă nắm được họ,
chúng bắt bớ, tù đày họ. Tôi cho rằng, “Chiếu Cần vương – Gosselin –
19-9-1885” và “Chiếu Cần vương – D’Argenlieu – 1889” và các chỉ dụ
giả mạo khác có thể (95%) đều thuộc loại này; một số khác (5%) c̣n
lại là do những kẻ thảo khấu táo tợn khác (nói chung là bọn phỉ) giả
mạo, nhằm mục đích kiếm chác tiền vàng, lương thực.
Những tư liệu sau đây mới thực sự là những luận chứng vững
chắc để chứng minh kết luận đó:
1. Lệnh dụ Thiên hạ Cần vương (Dụ Cần vương), 02-6 Ất dậu
(13-7-1885) (17);
2. Dụ Nguyễn Văn Tường, 02-6 Ất dậu (13-7-1885) (17);
3. Dụ hoàng tộc (Dụ những người trong họ), 07-6 Ất dậu
(18-7-1885) (17);
4. Bản kết án Nguyễn Văn Tường do De Champeaux cáo thị, 27-7
Ất dậu (05-9-1885) (18);
5. Bản kết án chung thẩm 4 người chủ chốt nhóm chủ chiến,
trong đó Nguyễn Văn Tường đứng đầu danh sách (khoảng từ 12 đến 14-8
Ất dậu, tức 20 đến 22-9-1885) (19);
6. Cáo thị của ngụy triều Đồng Khánh (do hai khâm sai Phan
Liêm, Phạm Phú Lâm hợp soạn, Đồng Khánh tự sửa định), niêm yết khắp
các tỉnh từ Quảng Nam trở vào, tháng 02 Bính tuất (06-3 – 03-4-1886)
(20):
“… Nay Lê Thuyết [Tôn Thất Thuyết – TXA. ct.], trốn tránh ở
rừng gập ghềnh, một thân tuy nhỏ, mà coi đất trời như c̣n hẹp;
Nguyễn Văn Tường th́ đă bị đi đày; tức là trời trừ kẻ tật ác (21);
huống chi tai ách 10 đời, [mà Quang Vũ trung hưng – VSH. ct.]; con
của Tấn công có 9 người, [mà c̣n được Trùng Nhĩ – VSH. ct.]; xem ư
trời cũng có thể biết. Trẫm cùng bọn ngươi, phải nên hết sức lo toan
khôi phục lại, để lại thấy được cảnh tượng thái b́nh như xưa. Không
ngờ bọn ngươi [tức là các sĩ phu, nhân dân – TXA. ct.] theo ư làm
liều, hoặc bức đuổi quan tỉnh, hoặc đốt phá phủ, huyện, kháng cự
mệnh lệnh Triều đ́nh, cam tâm hết ḷng trung với kẻ thù [tức là Hàm
Nghi, Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết, nhưng theo mạch văn, th́
chỉ nhắm đến hai phụ chính – TXA. ct.], từ Hải Vân trở vào nam,
không chỗ nào là không loạn [khởi nghĩa – TXA. ct.], rất đáng quái
lạ; sao không xem châu Hoan, châu Diễn, Quảng B́nh, Quảng Trị (*),
mượn tiếng là xướng nghĩa, cần vương, đều đem thân bón cho đồng cỏ,
mười nhà th́ chín nhà hết sạch; c̣n những kẻ lọt lưới, th́ bị mưa
độc, khí núi, liền hóa làm giống sâu ở cát, tức như tiến sĩ Nguyễn
Xuân Ôn là thủ xướng, phải giải quân trốn xa, thám hoa Nguyễn Đức
Đạt phải đến tỉnh đầu thú; đă thấy được đại khái …”.
Những ḍng trích dẫn này chứng tỏ ḷng trung thành của sĩ dân
tả ḱ, hữu ḱ đối với Nguyễn Văn Tường c̣n đậm nét, mặc dù ông đă bị
giặc Pháp lưu đày vào Gia Định, ra Côn Đảo và sang ḥn đảo Tahiti xa
xôi, cô quạnh giữa biển lớn, gần Trung – Nam Mỹ, và điều đó cũng đă
chứng minh “Chiếu Cần vương – Gosselin – 19-9-1885”, “Chiếu Cần
vương – D’Argenlieu – 03-7-1889” chỉ sản phẩm bịa tạo của Pháp, cố
đạo thực dân và bọn phỉ.
(1) “Đại Nam thực lục chính biên” (ĐNTL.CB.), tập 36, Nxb.
KHXH., 1976, tr. 221.
(2) ĐNTL.CB., tập 36, sđd., tr. 225.
(3) ĐNTL.CB., tập 36, sđd., tr. 241.
(4) ĐNTL.CB., tập 36, sđd., tr. 244.
(5) ĐNTL.CB., tập 36, sđd., tr. 243.
(6) ĐNTL.CB., tập 37, Nxb. KHXH., 1977, tr. 67: Chú thích của
Viện Sử học.
(7) Quân bản đạo: đội quân do chính Lê Ninh chỉ huy; hoặc, dân
binh thuộc đạo Hà Tĩnh (Hà Tĩnh là một tỉnh nhỏ, được gọi là đạo Hà
Tĩnh).
(8) ĐNTL.CB., tập 37, sđd., tr. 41-42.
(9) ĐNTL.CB., tập 37, sđd., tr. 69-72.
(10) ĐNTL.CB., tập 37, sđd., tr. 75-76.
(11) Xem chú thích (8).
(12) Từ điển Hán - Việt trực tuyến: http: // annonymous.
online.fr/ HVDic/ onldic.php và các từ điển Hán - Việt in giấy khác
(Thiều Chửu, Đào Duy Anh...).
(13) Họ Lê (Trung Lễ, Hà Tĩnh), “Hà Tĩnh Ất dậu kư”, tư liệu
do cháu chắt của họ Lê, Trung Lễ, Đức Thọ, Hà Tĩnh tự ghi chép bằng
chữ quốc ngữ ABC (latin), GS. TS. Nguyễn Phan Quang sưu tầm (do ông
Trác Viên cung cấp), in trong cuốn sách: Nhiều tác giả, GS. Đinh
Xuân Lâm & PGS. TS. Chương Thâu chủ biên, “Phan Đ́nh Phùng, cuộc đời
và sự nghiệp” (PĐP.CĐ. & SN.), Nxb. Nghệ An, 2007, 387-388.
(14) Hầu hết các tư liệu tôi đọc được đều ghi nhận Lê Ninh
(1857-1887) cùng các nghĩa binh của ông hưởng ứng cần vương sớm nhất
tại Hà Tĩnh - Nghệ An, ngay sau khi vua Hàm Nghi ban bố Chiếu Cần
vương (23-5-1885, Văn Xá) và Dụ Cần vương (13-7-1885, Tân Sở), chứ
không đợi đến khi vua Hàm Nghi đă ra đến Quảng B́nh, tháng 7 Ất dậu
(10-8 – 09-9-1885), Hà Tĩnh, đầu tháng 9 Ất dậu (08-10 –
06-11-1885). Tuy nhiên, ngày đánh chiếm thành Hà Tĩnh, có một số nhà
nghiên cứu có lẽ ảnh hưởng bởi “Hà Tĩnh Ất dậu kư” (chú thích (13)),
hoặc nhầm âm lịch với dương lịch, nên ghi muộn mất khoảng một tháng
(!). Vui ḷng xem 2 trang ĐNTL.CB., tập 37, mục tháng 8 Ất dậu, đă
được chụp lại (h́nh minh hoạ ở phần I) ở dạng phóng lớn, rơ nét chữ,
theo đường dẫn nối kết (link) trên trang:
http://tranxuanan.writer.googlepages.com/baimoi-sachmoi-tinmoi-15
(15) Dương Kinh Quốc, “Việt Nam, những sự kiện lịch sử
(1858-1945)", tập I (1858-1896), Nxb.KHXH., 1981, tr. 261. Xem ảnh
phóng lớn theo đường dẫn nối kết (link) ở chú thích (14).
(16) Xem: Trần Xuân An, “Nguyễn Văn Tường với nhiệm vụ lịch sử
sau cuộc kinh đô quật khởi (05-7-188)”, đă xuất bản, trong sách in
giấy, sách điện tử của tác giả, và trong cuốn “Nguyễn Văn Tường
(1824-1886), cuộc đời và lời giải”, nhiều tác giả, PGS. TS. Đỗ Bang
chủ biên, Nxb. Thuận Hoá, 2007:
http://tranxuanan.writer.googlepages.com/nguyen_vtnntntxtkhduoc_b1.htm
(17) ĐNTL.CB., tập 36, sđd., tr. 225-228.
(18) ĐNTL.CB., tập 36, sđd., tr. 247.
(19) ĐNTL.CB., tập 37, sđd., tr. 35. Theo sđd., ngày đinh sửu,
tháng ất dậu, năm Ất dậu (11-8 Ất dậu, nhằm ngày 19-9-1885), Đồng
Khánh ban chiếu lên ngôi; ngày tân tị, tháng ất dậu, năm Ất dậu
(15-8 Ất dậu, nhằm ngày 23-9-1885), Đồng Khánh bái yết các miếu của
triều Nguyễn; giữa hai ngày đó, bản án chung thẩm về 4 vị chủ chốt
thuộc nhóm chủ chiến được xét xử và tuyên án.
(20) ĐNTL.CB., tập 37, sđd., tr. 138 – 139.
(21) “Vua Hàm Nghi đi theo Thuyết c̣n phụ chính Tường ở lại,
vẫn giữ nguyên chức tước, và sau một thời gian trá hàng, lại tiếp
tục có những hành động đối kháng. Chính theo lệnh của y mà khoảng ba
chục ngàn (30.000) giáo dân đă bị hại chỉ trong ṿng hai tháng và
hơn một ngàn (1.000) người [Pháp…] khác cũng chịu chung số phận do
các quan lại thi hành mệnh lệnh trên…”
(Dẫn theo tư liệu Hội Truyền giáo Bắc Kỳ (chủ yếu do giám mục
Puginier viết, báo cáo mật) trong: Nhóm chủ chiến triều đ́nh Huế và
Nguyễn Văn Tường, bài “Cuộc kháng chiến chống Pháp tiếp tục của nhà
nước phong kiến Việt Nam những năm 80 thế kỉ XIX”, tham luận của GS.
Nguyễn Văn Kiệm, Kỉ yếu Hội nghị Khoa học lịch sử, ĐHSP. TP. HCM.,
20.6.1996, tr. 11, 14).
Trần Xuân An
https://www.scrollmagazine.net/
https://www.smashingmagazine.com/articles/
https://www.thescrollmag.co.uk/
Vô Tổ Quốc Mất Danh Dự Vô Trách Nhiệm
The NewYorker .The NewYork Post .The Daily Caller .The Freedom Wire .The Total Conservative
The NewYorker .The NewYork Post .The Daily Caller .The Freedom Wire .The Total Conservative
THÁNG 10
Thành Tựu Lớn Nhất Của Trump & Những Thành Tựu Của Tồng Thống Sau 42 tháng. Kim Âu (st)
Donald Trump Học Ở Đại Học Nào? Kim Âu (st)
Donald Trump Trị Gía Bao Nhiêu? Kim Âu (st)
Bộ Trưởng Bộ Giáo Dục Thời Trump Kim Âu (st)
Những Tội Phạm Tỷ Phú Kim Âu (st)
Coronavirus, Có Phải Là Vũ Khí Sinh Học Không? Kim Âu (st)
UN, WHO, Gates T́m Cách Thu Hút Quần Chúng Kim Âu (st)
Coronavirus Lockdown Những Chuyện Chưa Kể Kim Âu (st)
Nhận Thức Sai Lầm Về Virus Kim Âu (st)
Covid 19 Không Phải Là Một Loại Virus Mới Kim Âu (st)
Covid 19, Cuộc Lừa Đảo Vĩ Đại Kim Âu (st)
11 Thuyết Âm Mưu Kim Âu (st)
Vũ Hán, Từ Cách Mạng Văn Hóa Đến Covid 19 Kim Âu (st)
Covid 19= Nói Dối Hoàn Toàn Kim Âu (st)
Cuộc Điều Tra Của Thẩm Phán Durham Kim Âu (st)
Nếu Ứng Cử Viên Tổng Thống Qua Đời.. Điều Ǵ Sẽ Xảy Ra Kim Âu (st)
Bất Ngờ Tháng Mười 2020 Kim Âu (st)
Chủ Nghĩa Toàn Cầu vs Toàn Cầu Hóa Kim Âu (st)
Chỉ Có 6% Chết V́ COVID 19 Kim Âu (st)
Đọc: Death By China Kim Âu (st)
Trump's Agenda 2020 Kim Âu (st)
Những Ư Tưởng Nền Tảng Của Republican 2020 Kim Âu (st)
Truyền Thông Bất Lương Che GIấu 7 Sự Việc Quan Trọng Kim Âu (st)
Covid 19 Khai Thác Và Thao Túng Tâm Lư Sợ Hăi Kim Âu (st)
CoronavirusThay Đổi Thế Giới Vinh Viễn Kim Âu (st)
Trang Quyền Lợi Cử Tri (Voter) Kim Âu (st)
Kiểm Soát Dân Số: Hệ Tư Tưởng Ma Qủy Kim Âu (st)
Chiến Dịch Bôi Nhọ Các Bác Sĩ Xác Nhận Thuốc Trị Covid 19 Kim Âu (st)
Yale School of Public Health that was recently published in the American Journal of Epidemiology
Những Khoảnh Khắc Jane Phạm
Cờ Vàng Trong Tâm Tôi Christine Cao
Thôi Về Đi Con Christine Cao
Nợ Quốc Gia Dưới Thời Obama Kim Âu
Dư Luận Viên Báo Nói : Biến Tướng Của Hồng Vệ Binh Kim Âu
Event 21 Mẹ Đẻ Của COVID 19 Kim Âu
Khi Người Quốc Gia Trở Về Bùi Anh Trinh
Người Quốc Gia Hà Văn Sơn Về Nước Bùi Anh Trinh
Dân Chủ Với PheTa: Đó Là Dân Chủ Rừng Rú Kim Âu
https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/
https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/
https://www.contagionlive.com/news/cdc-reports-13-million-flu-cases-thus-far-in-201920-season
https://www.kff.org/other/state-indicator/influenza-and-pneumonia-death-rate/?c
https://www.state.gov/the-united-states-announces-assistance-to-combat-the-novel-coronavirus/
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/cases-updates/cases-in-us.html
https://usafacts.org/visualizations/coronavirus-covid-19-spread-map/
Vai Tṛ Của Trung Cộng Trong Chiến Tranh Việt Nam Kim Âu -ST
VĂN HÓA - LỊCH SỬ
https://founders.archives.gov/documents/Jefferson/99-01-02-7861
https://www.presidency.ucsb.edu/documents/proclamation-3204-obstruction-justice-the-state-arkansas
https://en.wikipedia.org/wiki/Red_Guards - https://en.wikipedia.org/wiki/Red_Guards_(USA)
TỔNG HỢP BÀI VỞ CÁC DIỄN ĐÀN
The NewYorker .The NewYork Post .The Daily Caller .The Freedom Wire .The Total Conservative
VẤN ĐỀ TÔN GIÁO
Những Yếu Tố Thuận Lợi Giúp Cho Chữ Quốc Ngữ Latin Phát Triển
Hậu Qủa Thời Pháp Thuộc: Lịch Sử,Văn Hóa Việt Bị Xóa Trắng Kim Âu
Vatican 5 Lần Vận Động Ngoại Cường Xâm Lược Việt Nam Nguyễn Mạnh Quang
Giáo Hội La Mă: Lịch Sử - Hồ Sơ Tội Ác Nguyễn Mạnh Quang
Tặng Kim Âu
Chính khí hạo nhiên! Tổ Quốc t́nh.
Nghĩa trung can đảm, cái thiên thanh.
Văn phong thảo phạt, quần hùng phục.
Sơn đỉnh vân phi, vạn lư tŕnh.
Thảo Đường Cư Sĩ.
MINH THỊ
NGƯỜI QUỐC GIA ĐẶT QUYỀN LỢI CỦA TỔ QUỐC VÀ DÂN TỘC LÊN BẢN VỊ TỐI THƯỢNG. KHÔNG TRANH QUYỀN ĐOẠT LỢI CHO CÁ NHÂN, PHE NHÓM, ĐẢNG PHÁI HAY BẦY ĐÀN TÔN GIÁO CỦA M̀NH.
NGƯỜI QUỐC GIA BẢO VỆ LĂNH THỔ CỦA TIỀN NHẦN, GIỮ G̀N DI SẢN VĂN HÓA DÂN TỘC, ĐĂI LỌC VÀ KẾT HỢP HÀI H̉A VỚI VĂN MINH VĂN HÓA TOÀN CẦU ĐỂ XÂY DỰNG CON NGƯỜI, XĂ HỘI VÀ ĐẤT NƯỚC VIỆT NAM CƯỜNG THỊNH PHÙ HỢP VỚI XU THẾ TIẾN BỘ CỦA NHÂN LOẠI.
Email: kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu